“Có hai bi kịch trong cuộc đời này. Một là không đạt được điều mình muốn, hai là đạt được nó.” – Oscar Wilde
Đã bao giờ bạn khao khát một thứ gì đó rất nhiều, nhưng đến cuối cùng khi có được nó rồi, cảm giác của bạn lại chỉ là thấy thất vọng không? Có lẽ bạn nghĩ nhảy việc sẽ làm mình hạnh phúc hơn, nhưng không hề. Hoặc bạn nghĩ mình sẽ thích sống ở một bang khác, nhưng rồi lại hối hận vì đã chuyển đi.
Tại sao lại có sự sai lệch giữa suy nghĩ và thực tế này?
Sự sai lệch này thường là kết quả của việc nhầm lẫn giữa mong muốn và cảm giác thích thú – một sự pha trộn thường gặp trong quá trình ta đưa ra những lựa chọn đúng đắn và cảm thấy hài lòng.
I. Sự khác biệt giữa muốn và thích
Mặc dù ta thường dùng hai từ “muốn” và “thích” để thay thế cho nhau, nhưng trong lĩnh vực tâm lý học nhận thức, đây là hai khái niệm hoàn toàn khác biệt.
- Muốn đơn giản là dự đoán việc ta sẽ thích thứ gì đó khi sở hữu hoặc trải nghiệm nó.
- Thích là cảm giác vui vẻ – niềm vui và sự thỏa mãn – ta có được khi làm hoặc sở hữu thứ gì đó.
- Muốn dựa trên những phỏng đoán.
- Thích dựa trên trải nghiệm ban đầu.
“Tôi muốn dành nhiều thời gian ở bên ngoài” hoàn toàn khác với “Tôi thích dành nhiều thời gian ở bên ngoài.”
Nếu ta muốn thứ gì đó, ta đoán rằng hẳn là mình phải thích nó – nếu không thì ngay từ đầu ta đã chẳng muốn nó. Tuy nhiên, thích và muốn không phải lúc nào cũng phù hợp với nhau: Ta thường muốn những thứ mà ta không thật sự thích. Đây được gọi là hiện tượng ngộ nhận ước muốn.
II. Điều gì gây ra sự ngộ nhận này?
Tại sao ta lại muốn thứ mình không thích? Chẳng lẽ ta không hiểu bản thân đủ rõ để dự đoán chính xác khi nào ta sẽ thích thứ mà ta khao khát ư?
Trong một bài viết có tên “Miswanting: Some Problems in the Forecasting of Future Affective States”, nhà tâm lý học Daniel Gilbert và đồng nghiệp của ông, Timothy Wilson, đã làm sáng tỏ nhiều nguyên nhân khiến việc thích và muốn của ta bị xáo trộn:
1. Sử dụng những dự đoán sai
Đôi khi những gì ta tưởng tượng khi bắt đầu có khao khát mạnh mẽ về thứ gì đó không khớp với những gì ta thực sự trải nghiệm. Dự đoán của ta không hề chính xác.
Ví dụ, khi Kate và tôi mới cưới, chúng tôi quyết định làm một chuyến đi đến nước Ý. Cả hai chúng tôi đều yêu thích lịch sử và những thứ cổ kính, vì thế chúng tôi nghĩ rằng mình sẽ vô cùng thích thú khi khám phá Thành Rome. Chúng tôi tưởng tượng hình ảnh hai kẻ tự do lang thang qua những bậc thang cuộn đẹp mắt của những di tích cổ xưa và ngắm nhìn những bức họa cổ mình thấy trên mạng. Tuy vậy, thực tế thì chuyến đi lại liên quan chủ yếu đến việc đóng gói những thứ như cá mòi, xếp hàng chờ đợi và sự mệt mỏi vì quá đông người. Tôi nhận ra mình muốn đi xem các địa danh lớn, nhưng không hề thích phải đi nghỉ ở những nơi đông đúc.
Ta cũng thường lẫn lộn giữa muốn và thích với những quyết định lớn hơn. Một số người có ý tưởng trong đầu về thứ tạo nên một công việc mơ ước. Họ nghĩ nó sẽ làm họ hạnh phúc và thỏa mãn hơn công việc hiện tại. Bằng một vài sự bứt phá, họ thoát khỏi công việc cũ và bắt đầu dấn thân vào niềm đam mê của mình.
Ban đầu, mọi thứ thật hoàn hảo. Sự hào hứng tự nhiên ùa đến với những sự thay đổi và những điều mới mẻ làm họ cảm thấy như mình đã đưa ra lựa chọn đúng đắn.
Nhưng chỉ sau một vài tuần, họ bắt đầu nhận thấy những điều khó chịu mà họ đã không tưởng tượng ra trước khi theo đuổi đam mê. Họ không lường trước được những đêm thức trắng, phải lo lắng về sổ sách hay những khách hàng khó chịu, đòi hỏi cao mà họ phải làm việc cùng. Chẳng bao lâu, những người này bắt đầu tự chỉ trích quyết định của mình vì họ không cảm thấy vui như họ nghĩ. Hóa ra họ không hề thích thứ mà họ từng rất muốn làm.
2. Nhận định không đúng về bản thân
Giờ thì hãy cứ cho rằng bạn hoàn toàn hiểu rõ về những gì bạn muốn. Liệu sự sai lệch giữa tưởng tượng và thực tế bên trên có còn tồn tại?
Đáng tiếc là có.
Dù cho ta có biết chính xác điều mình muốn, đôi lúc ta vẫn có những nhận định không đúng về mức độ thích thú của ta dành cho nó.
Thực tế này đã được chứng minh qua một nghiên cứu đơn giản về các món ăn vặt. Các nhà nghiên cứu yêu cầu những người tham gia lên thực đơn các món họ sẽ ăn vào ba ngày thứ Hai liên tiếp. Những người này biết chính xác món họ sẽ ăn; nhưng khi đến ngày diễn ra thí nghiệm, họ vẫn cảm thấy thất vọng.
Vấn đề là những người tham gia có xu hướng nghĩ rằng việc lựa chọn đa dạng các món ăn sẽ làm họ thỏa mãn nhất. Vì thế, thay vì yêu cầu một món mà họ thích nhất cho cả 3 ngày, họ quyết định chọn mỗi ngày một món khác nhau. Ví dụ, cho dù một người thích bánh quy mặn nhất, anh ta lại chỉ yêu cầu ăn món đó vào thứ Hai đầu tiên, các ngày tiếp sau anh ta yêu cầu kẹo thanh bơ đậu phộng và khoai tây chiên. Tuy hai món này được anh ta đặt trước, anh ta vẫn cảm thấy thất vọng; anh ta thực sự mong nó sẽ lại là bánh quy mặn. Những người tham gia thường xuyên bị ngộ nhận ước muốn, vì họ đưa ra quyết định dựa trên nhận định sai lầm về bản thân.
Rất khó để thoát khỏi suy nghĩ thông thường và nhận ra mình không phải lúc nào cũng thích thứ mà mình khao khát. Và hậu quả có thể lớn hơn nhiều so với việc không được ăn món ăn mình thích.
3. Sự lây lan cảm xúc
Cho dù ta biết chính xác thứ mình muốn, và chắc chắn mình thích nó, thì ta vẫn dễ bị ngộ nhận ước muốn. Bởi vì cảm xúc của ta từ việc thích một thứ có thể “lan sang” việc ta muốn một thứ khác.
Ví dụ, bạn đang đi nghỉ ở một nơi xa lạ, và bạn cảm thấy cực kỳ thư giãn và vui vẻ. Bạn tự nhủ, “Mình thích nơi này! Mình phải chuyển đến đây ở luôn mới được.” Nghe có vẻ như tự bản thân nơi đó làm bạn cảm thấy hạnh phúc, nhưng đó có thể chỉ đơn giản là vì bạn đang trong kỳ nghỉ và không phải làm việc. Hầu hết chúng ta đều hạnh phúc hơn trong kỳ nghỉ dù ta đang ở đâu.
Lây lan cảm xúc cũng thường xảy ra với các mối quan hệ. Bạn hẹn hò với ai đó, và ban đầu bạn nghĩ cô ấy thật tuyệt; song cảm xúc này có thể chỉ là vì bạn phấn khích khi đang ở trong một mối quan hệ mà thôi. Hoặc bạn vui vì mình đã chấm dứt quãng thời gian cô đơn, hoặc vì có một cô gái thích mình, chứ không phải vì bạn thích cô ấy.
Tiến sĩ Gilbert lưu ý, “cảm xúc không nói lên việc nó bắt nguồn từ đâu, và do đó ta rất dễ nhầm lẫn về nguồn tạo ra nó.”
Lây lan cảm xúc cũng có thể xảy ra với những cảm giác tiêu cực. Ví dụ, bạn cảm thấy thất vọng vì không được thăng chức. Bạn bè gọi đến và hỏi xem bạn có muốn đi chơi một trận bóng rổ không. Bạn luôn thích chơi bóng rổ, nhưng cảm xúc tiêu cực bạn trải qua lúc đó đã ảnh hưởng đến lựa chọn của bạn, bạn cảm thấy bóng rổ không còn thú vị nữa vì bạn thất vọng về một ngày tồi tệ ở nơi làm việc.
III. Làm thế nào để tránh ngộ nhận ước muốn
Vậy làm sao ta có thể chắc chắn ta đang theo đuổi thứ mình thực sự thích?
Mặc dù không thể loại trừ hoàn toàn sự ngộ nhận ước muốn khỏi cuộc sống, song ta có thể áp dụng các biện pháp nhằm giảm tần suất xuất hiện và mức độ của nó, đặc biệt với những ước muốn có thể gây hậu quả lớn trong đời sống như thay đổi công việc hoặc chuyển nhà.
1. Đừng ngại chọn thứ bạn thực sự thích, cho dù nó đi ngược lại kỳ vọng của xã hội/gia đình
Khi còn học đại học, tôi nhận ra có lẽ mình thích nghề giáo nhất. Nhưng con đường này dường như không đem lại danh tiếng và sự ổn định mà tôi kỳ vọng, vì thế tôi tự thuyết phục bản thân rằng mình thích làm luật sư và các công việc liên quan đến luật pháp. Đến khi đang học ở trường luật, tôi mới biết mình đã nhầm.
Đừng lựa chọn những con đường bị người khác tô vẽ, mà hãy chọn con đường bạn thật sự thích đi.
2. Hãy thử trước
Cứ cho rằng bạn muốn một công việc mới. Bạn ghét công việc hiện tại và cảm thấy không thỏa mãn. Thay vì từ bỏ ngay công việc hiện tại và tìm một công việc mới mà đến cuối cùng vẫn khiến bạn bất mãn, hãy thử làm nó trước đã. Nếu bạn thuộc bộ phận tài chính của một công ty, nhưng bạn lại có khao khát làm kinh doanh, hãy hỏi cấp trên xem bạn có thể tham gia vào một dự án kinh doanh hay không.
Trên thực tế việc tham gia vào loại công việc bạn nghĩ rằng mình thích sẽ cho bạn cơ hội để 1) tìm hiểu xem công việc đó thực sự được làm như thế nào và 2) xem bạn có thật sự yêu thích công việc đó hay không.
Một cách khác để thử làm công việc khác với lĩnh vực hiện tại là làm ngoài giờ, coi nó như một nghề tay trái. Nếu bạn vẫn còn đang đi học thì đó là một lợi thế rất lớn. Bạn sẽ có kinh nghiệm thực tế trong công việc mà bạn đang định theo đuổi bằng việc thực tập. Khi những bạn trẻ hỏi tôi xem có nên vào trường luật không, tôi luôn gợi ý rằng hãy làm việc ở một hãng luật trước khi đưa ra quyết định. Không gì có thể làm rõ sự yêu ghét của bạn với một công việc bằng kinh nghiệm thực tế.
3. Viết nhật ký
Viết nhật ký có thể giúp bạn có một cái nhìn rõ hơn về cái bạn thật sự thích, đối lập với cái mà bạn nghĩ là mình thích. Những ký ức của ta trở nên mờ nhạt và không rõ ràng theo thời gian. Bất cứ khi nào cảm thấy muốn đến thăm New York một lần nữa, hãy mở trang nhật ký ghi chép về lần đi chơi trước và xem bạn cảm nhận như thế nào về chuyến đi đó. Có thể nó không phải là quãng thời gian tuyệt vời như bạn nhớ.
4. Nhờ người thân và bạn bè tư vấn
Bạn bè và người thân có thể là một nguồn hỗ trợ tuyệt vời giúp bạn tránh bị ngộ nhận ước muốn. Ban đầu, bạn có thể hỏi ý kiến của họ về thứ mà bạn muốn.
Ví dụ, có thể bạn muốn bỏ công việc hiện tại và chuyển sang tự kinh doanh. Trước khi làm điều này, hãy mời một thành viên trong gia đình hoặc một người bạn, những người đang tự kinh doanh, đi ăn trưa và hỏi ý kiến của họ về trải nghiệm kinh doanh riêng. Thông tin này có thể giúp bạn có được cái nhìn bao quát hơn về thứ bạn muốn. Bạn có thể phát hiện ra rằng yếu tố tiêu cực nhiều hơn hẳn yếu tố tích cực và việc sở hữu một công việc kinh doanh riêng không phải là thứ bạn thật sự thích.
Một cách khác mà bạn bè và người thân có thể giúp bạn tránh ngộ nhận ước muốn là nhắc bạn nhớ về thứ bạn thật sự thích. Là người ngoài cuộc, họ có một cái nhìn khác, và đôi khi khách quan hơn, về tính cách và khuynh hướng của bạn.
5. Hiểu rằng cuối cùng bạn có thể sẽ thích thứ mà bạn không nghĩ là mình muốn
Đôi khi ta không chỉ ghét những thứ mà ta tưởng mình muốn, ngược lại, ta còn thích những thứ mà ta không biết là mình muốn nó. Bạn nghĩ mình không thích một món ăn nào đó cho đến khi nếm thử nó; bạn thề sẽ mãi độc thân cho đến khi rơi vào lưới tình. Hãy luôn cởi mở và đừng ngại thử những điều mới, bạn không bao giờ biết khi nào mình sẽ thích một thứ mà mình chưa từng muốn!
Tác giả: Brett McKay
Nguồn: ubrand.cool