“Bạn có biết cứ mỗi 25 người bạn quen, sẽ có 1 người sẵn sàng làm bất kỳ việc xấu xa nào mà không hề cắn rứt lương tâm? Và họ che giấu điều đó tốt hơn bạn nghĩ.”
Bạn có bao giờ rơi vào trường hợp bị bạo lực về tinh thần từ người chồng cũ nhưng hắn luôn chối bỏ trách nhiệm từ hành vi mà hắn gây ra? Hay ông thầy thể dục tàn ác dùng những đòn tâm lý mà không bao giờ bị phát hiện hay truy tố? Hay bà sếp thích làm bẽ mặt bạn trong cuộc họp rồi tảng lờ đi làm như mình vô tội?
Chúng ta thường nghĩ những người sociopath (rối loạn nhân cách chống xã hội) là những tên tội phạm bạo lực, nhưng trong tác phẩm Kẻ Ác Cạnh Bên (đạt giải thưởng Books For A Better Life Award), nhà tâm lý học lâm sàng Martha Stout tiết lộ rằng có đến 4% người bình thường mắc chứng rối loạn thần kinh mà không bị phát hiện ra, triệu chứng của căn bệnh “không có lương tâm.” Họ có thể là đồng nghiệp, hàng xóm, thậm chí là người thân của bạn. Và họ có thể làm gần như bất cứ điều gì mà không hề cảm thấy tội lỗi, ăn năn hay hối hận. Nói tóm lại, cứ 25 người thì có 1 người là sociopath – nghe rất điên rồ, đáng sợ nhưng đó lại là sự thật.
Số lượng sociopath chiếm tỷ lệ cao trong xã hội loài người có ảnh hưởng sâu rộng đối với số người còn lại trên hành tinh này, kể cả với những người không hề bị tổn thương về phương diện lâm sàng. Những kẻ góp mặt tạo ra con số 4% này phá hủy các mối quan hệ, tài khoản ngân hàng và thành tựu của chúng ta, lòng tự trọng và những năm tháng bình yên của chúng ta trên trái đất.
Nhưng bất ngờ thay, nhiều người lại không hề hay biết về những kẻ mắc chứng rối loạn nhân cách chống xã hội này, hoặc nếu có biết, họ nghĩ một cách đơn thuần theo kiểu đó là những người ưa bạo lực – những kẻ giết người không gớm tay, những tay sát nhân hàng loạt, những kẻ giết người tập thể – những kẻ phạm pháp có tội danh rõ ràng, và nếu bị bắt thì sẽ bị tống giam, thậm chí bị xử tử theo pháp luật. Chúng ta chưa nhận thức được và cũng không hiểu được rằng có rất nhiều sociopath không bạo lực đang sống giữa chúng ta. Đây là những kẻ thường không phạm luật một cách rành rành và “lọt lưới” hệ thống pháp luật.
KẺ ÁC CẠNH BÊN – NHỮNG KẺ THÔNG MINH VÀ GIỎI DIỄN XUẤT
Những kẻ là sociopath không hề hiếm. Ngược lại, bọn chúng chiếm một tỷ lệ đáng kể trong dân số. Bất kỳ ai trong cuộc đời mà chưa từng biết đến một người như thế là điều gần như bất khả thi. Tìm hiểu Kẻ Ác Cạnh Bên sẽ khiến bạn “rùng mình” khi đọc về những hành vi của kẻ ác. Bạn sẽ cảm thấy như thế nào nếu kẻ ác là một bác sĩ tâm lý trị liệu? Một buổi điều trị luôn chỉ có một bác sĩ và một bệnh nhân, và bệnh nhân không bao giờ hiểu được những gì mình bị đả kích đủ để phàn nàn với bất kỳ ai bên ngoài phòng trị liệu.
“Chúng ta bị cám dỗ bởi kỹ năng diễn xuất của sociopath. Vì sự dối trá và lừa lọc là những thứ tạo nên một cuộc sống không có lương tâm, nên những sociopath thông minh thường rất giỏi diễn xuất, thậm chí nắm vững một số kỹ thuật diễn xuất của diễn viên chuyên nghiệp. Nghịch lý là những kẻ máu lạnh lại rất điêu luyện trong việc thể hiện các trạng thái cảm xúc mong muốn – tỏ vẻ cực kỳ quan tâm đến những vấn đề của người khác..”
Sociopath là những kẻ có trải nghiệm cảm xúc rất khác với bạn và tôi, và bọn chúng không hề có cảm giác yêu thương, cũng như không có bất kỳ tình cảm gắn bó nào với những người xung quanh. Sự thiếu hụt này, một điều khó tưởng tượng được, khiến cho cuộc sống của chúng trở thành một cuộc chơi không hồi kết nhằm thống trị người khác.
KẺ ÁC CẠNH BÊN – NHỮNG KẺ LẠNH NHƯ BĂNG
Khi sociopath xác định được ai là con mồi, chúng sẽ tìm hiểu về người đó. Chúng sẽ tìm cách thao túng và lợi dụng người đó, và để đạt được mục đích này, chúng sẽ làm mọi cách để chiếm được thiện cảm của “con cờ” trong tay. Ngoài ra, chúng còn biết cách tạo cảm giác thân thuộc hoặc mật thiết bằng cách cho biết giữa chúng và nạn nhân giống nhau ở một khía cạnh nào đó. Những nạn nhân thường nhớ lại những câu nói có sức tác động đến họ ngay cả khi sociopath đã “cao chạy xa bay,” chẳng hạn như “Em biết không, chị nghĩ là chị và em giống nhau rất nhiều điểm,” hoặc “Anh thấy rõ rằng em là một nửa của anh.” Khi nhớ lại, những câu nói này cực kỳ không đáng tin. Dù chẳng có gì là thật lòng nhưng nó vẫn khiến họ nhớ mãi không quên.
Một cách liên quan, sociopath có khả năng đặc biệt trong việc nhận biết ai dễ xiêu lòng trước những lời mời gọi, và quyến rũ là một mánh khóe khác cực kỳ phổ biến của chúng. Đối với hầu hết mọi người, quan hệ tình dục thường đi đôi với cảm xúc, ngay cả khi đó chỉ là tình cảm thoáng qua, còn đối với những kẻ “máu lạnh” không bao giờ thấy tội lỗi, liên kết cảm xúc này được chúng sử dụng để đạt được thứ mình muốn – lòng trung thành, hỗ trợ tài chính, thông tin, cảm giác “chiến thắng,” hoặc có thể chỉ là một mối quan hệ tạm bợ để khoác vỏ bọc “người bình thường.” Đây là một chuyện thường thấy và xuất hiện lặp đi lặp lại trong văn chương và lịch sử.
HÃY HỌC CÁCH BẢO VỆ MÌNH VÀ NHỮNG NGƯỜI TỐT TRƯỚC KHI QUÁ MUỘN
“Cô con gái học lớp 5 của tôi đã có một chuyến đi thực nghiệm cùng với lớp, và tôi là một trong những người đi theo giám sát. Chúng tôi đi xem vở Freedom Train (Chuyến Tàu Tự Do) nói về Harriet Tubman và Đường Sắt Ngầm. Trên chuyến xe buýt ồn ào quay về trường, một thằng nhóc đang bắt nạt một đứa khác bằng cách thúc vào người và giật tóc nó. Theo như tôi được biết, cậu bé rụt rè đang bị thúc vào người đó bị chậm phát triển, không có bạn và không biết làm gì để tự vệ. Người lớn chưa kịp can ngăn thì một cô bé nhỏ nhắn ngồi ở hàng ghế sau hai đứa đã vỗ vai đứa bắt nạt và nói, “Xấu tính quá vậy. Thôi đi.”
Người đầu tiên nhận ra hành vi chống xã hội này và công khai chống lại hành vi đó là một đứa trẻ 10 tuổi và cao 1,2m. Thằng nhóc bắt nạt lè lưỡi ra trêu cô bé và nhảy sang chỗ khác ngồi với bạn. Cô bé nhìn cậu ta rời khỏi rồi bình thản chơi tiếp trò oẳn tù tì với cô bạn ngồi cạnh. Điều gì xảy ra với chúng ta trong quá trình ta trưởng thành vậy? Tại sao người lớn không còn nói “Thôi đi” với bọn bắt nạt nữa? Những tên đầu gấu trưởng thành trở nên mạnh hơn, nhưng chúng ta cũng mạnh hơn. Liệu cô bé sẽ vẫn cư xử hợp tình hợp lý và tự tin như thế khi cô 30 tuổi và cao thêm 0,5m hay không? Thật buồn là theo như cách nuôi dạy con cái thời nay của chúng ta, điều này khó mà xảy ra.
Kẻ Ác Cạnh Bên là lời cảnh báo cho những người tốt về “kẻ ác cạnh bên,” và giúp họ đối phó với chúng. Những kẻ này vừa nguy hiểm lại vừa khó nhận ra. Ngay cả khi đó không phải là những kẻ bạo lực thì bọn chúng vẫn có thể hủy hoại cuộc sống của ta và biến xã hội loài người thành một nơi không an toàn. Tất cả những con người có lương tâm nên học cách nhận biết hành vi thường ngày của bọn chúng để nhận dạng và đối phó hiệu quả với những kẻ nhẫn tâm và thiếu đạo đức này.
Ít nhất thì bạn cũng phải nắm được “13 Quy Tắc Đối Phó Với Kẻ Vô Nhân Tính” để hạn chế hành vi hủy hoại của sociopath lên cuộc sống của mình. Mỗi người trong chúng ta đều có thể học cách nhận biết “kẻ ác cạnh bên” và có thể vận dụng sự hiểu biết ấy để đánh bại những mục đích tư lợi của chúng. Ít nhất thì ta có thể bảo vệ bản thân và những người thương yêu khỏi những thủ đoạn bất lương của sociopath.
*Mua sách online tại ĐÂY.
*Bài viết độc quyền tại Tâm lý học ứng dụng